امروزه همه ما در جامعه شهری زندگی می کنیم و تعاریفی همچون شهر، روستا، قصبه را به کار می بریم و با تعاریف امروزیمی توان روستاها و قصبات را نیز جزئی از زندگی شهری به حساب آورد. حال آن که تعاریف شهر از دیدگاه گروه ها وکارشناسان رشته های علمی مختلف متفاوت است و حتی جای جای مختلف این مفهوم متغیر است.
امروزه بافت های فرسوده قسمت عمده ای از بافت های ما را تشکیل داده اند و از علل اصلی تهیه طرح های مرمتی شده اند زیرا که فرسودگی عاملی است که به افول حیات شهری، زدودن خاطرات جمعی و شکل گرفتن حیات شهری روزمره ای کمک می کند. مداخله در بافت تاریخی ارزشمند باید به گونه ای باشد که هم ارزش های ساختاری و هم ویژگی های ماهوی و کالبدی آن را حفظ گردد و هم بافت تاریخی با ضرورت های زندگی امروز و فردا انطباق یابد تا بتوان به عنوان یک بافت شهری زنده و فعال به حیات خود ادامه دهد.
نتایج تحقیق نشان داده است که بافت های فرسوده از نظر اجتماعی و اقتصادی دارای مشکالت عدیده ای برای ساکنین و همچنین برای مسوالن شهری است لیکن با تدوین برنامه های صحیح جهت نوسازی و بهسازی این نوع بافت ها نه تنها به حل مشکالت منجر خواهد شد بلکه فرصتی مناسب برای توسعه پایدار شهری در زمینه های اجتماعی و اقتصادی خواهد شد.
باستان شناسی که بر روی دوره های ماقبل تاریخ کار می کنند، به تعبیرهای آبادی،ده و گاهی به گونه ای غیرمنطقی، قصبه را در این زمینه غیرشهری به کار می برند و به طور معمول تعبیر شهر را فقط برایجوامع شهری استفاده می کنند
شهر، در حقیقت بزرگ ترین واحد استقرار در جوامعی است که بر آن حد از سامان دهی که تمدن می نامیم، دست یافته اند. ۲ در واقع واژه های شهر »تمدن« در زبان التین، هر دو از یک ریشه اند با این استدالل، برای یافتن تعریف شهر الزم است در این زمینه بیشتر واژه تمدن را تصرف کنیم
بافت شهر :
بافت شهری عبارت است از دانه بندی و درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که به تبع ویژگی های محیط طبیعی، به ویژه توپوگرافی و اقلیم در محدوده ی شهر یعنی بلوک ها و محله های شهری به طور فشرده یا گسسته و با نظمی خاص جایگزین شده اند
انواع بافت شهر :
به منظور شناخت و تبیین گونه شناسی بافت شهر به بررسی دقیق تر بافت های شهری در ایران می پردازیم. ابتدا بافت قدیمی شهری که زیاد در نوشته ها و گفته ها بکار گرفته می شوند: بافت قدیم به آن بخش از بافت های شهری که قبل از سال ۱۳۰۰ ه.ش شکل گرفته است و از انسجام و وحدت خاصی برخوردارند گفته می شود.
به عبارت دیگر بافت شهری که توسط نسل های گذشته ما ساخته شده است و تقریبا عمری بیش از هشتاد سال دارند کال به عنوان بافت قدیم می شناسند. آنچه که در دوره اخیر یعنی کمتر از هشتاد سال گذشته به شهر اضافه شده بافت جدید یا میانی می نامند. بخش میانی در حاشیه ی بافت قدیم نه به کندی بافت قدیم و نه با سرعت دوران بساز بفروشی کنونی شکل گرفته است. البته در بعضی از موارد مانند بخش درونی قدیم واجد ارزش فرهنگی- تاریخی است.
بنابراین می توان با توجه به مراحل رشد و توسعه کالبدی فضایی شهرها، الیه های گوناگون بافت شهری را از همدیگر تشخیص داد. مثال در شهرهای بزرگ ایران هفت گونه از بافت شهری در بررسی گونه شناسی بافت های شهری قابل تشخیص است.
– بافت تاریخی، هسته اولیه شهر
– بافت قدیمی شهر
– بافت میانی شهر
– بافت جدید شهری
– بافت پیرامونی شهری
– بافت اقماری یا گسترش ناپیوسته ی شهر
– گسترش متروپلی شهر به همراه ایجاد شهرهای جدید
فرسایش و فرسودگی:
فرسودگی یکی از مهم ترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بی سازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بی قوارگی آن می شود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری واقعی و شکل گرفتن حیات شهری روزمره ای کمک می کند این عامل با کاهش عمر اثر و با شتابی کم و بیش تند، باعث حرکت به سوی نقطه پایانی اثر می گردد
به طور کلی کاهش کارایی هر پدیده و عدم رسیدگی، نگهداری و تجدید حیات، فرسودگی آن را در پی دارد. هنگامی که حیات شهری در محدوده ای از شهر، به هر علتی رو به رکود می گذارد و کوششی جهت رونق مجدد آن صورت نمی گیرد، بافت شهری آن محدوده در روند فرسودگی قرار می گیرد. فرسودگی در بافت های شهری بر کالبد بافت و همچنین فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آن تاثیرگذار است. فرسودگی کالبدی و فرسودگی حیات اجتماعی و اقتصادی بافت، در یک رابطه متقابل به تشدید یکدیگر کمک کرده و موجب رکود حیات شهری و تنزل شدید کیفیت زیست می گردد
درجه فرسودگی :
فرسودگی مطلق: مرگ شی حادث شده و امکان بازسازی وجود ندارد.
فرسودگی نسبی: فرسودگی است که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه می کند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضای شهری می گردد. امکان مرمت و تعمیر وجود دارد.
فرسودگی کامل: فرسودگی است که در هر دو عنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت آن رخنه کرده باشد و به دنبال آن باعث فرسودگی کامل فضا شود
فرسودگی فعالیتی :
در معادله اول، فرسودگی نسبی شامل فعالیت است که با وجود کالبدی سالم باعث فرسودگی نسبی فضای شهری شده است. در این معادله، اگر بتوان فعالیت شهری را از فرسودگی رهایی بخشید، می توان معادله را به شکل اصلی خود یعنی فعال بودن فضای شهری نزدیک ساخت. در این حالت، بدون دگرگونی عمده در کالبد، فضا زندگی خود را از سر می گیرد. در این حالت، می توان از ابقای سازمان فضایی شهر سخن گفت. ابقاء عملی است که اندک اندک و به صورت مداوم در فعالیت های شهری صورت می گیرد.
معیارهای تعیین بافت های فرسوده
افت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطالق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، برخوردار نبودن از خدمات شهری آسیب پذیر شده اند و ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی دارند. این بافت ها به دلیل فقر ساکنان و مالکان آن ها، امکان نوسازی خود به خودی ندارند. به عبارتی بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطالق می شود که یکی از سه مشخصه زیر را دارا باشد:
– بلوکهای که بیش از ۵۰ درصد ابنیه آن ناپایدار و فرسوده باشد
– بلوک هایی که بیش از ۵۰ درصد معابر آن کمتر از ۶ متر باشد
– بلوک هایی که بیش از ۵۰ درصد ابنیه آن کمتر از ۲۰۰ مترمربع باشد
منبع : https://www.afzir.com
